Bewustzijn (Otto de Bruijne)

Bewustzijn in Bijbels Perspectief

Samenvatting van de lezing door Otto de Bruijne op 6 februari 2010 voor Interkerkelijke Werkgroep “Bijbel of New Age”

1. Bewustzijn

Bewustzijn is één van de Grote Woorden in de postmoderne cultuur zonder Grote Verhalen. Je moet je ‘bewust zijn’ van je ‘zijn’, of ‘je moet bewust ZIJN’.

Nieuwespiritualiteits-goeroe Eckhart Tolle voegt daar het grote woord NU aan toe. Je moet in het NU je ZIJN ervaren, contact maken met de grote levenskracht, het oer ZIJN.
Niet alleen het NU wordt gekoppeld aan bewustzijn, maar ook een grote sprong voorwaarts naar een nieuwe mens en een nieuwe stap in de evolutie van onze planeet.Traditionele godsdiensten, inclusief het christendom, worden steeds meer als struikelblokken en gevaren gezien voor een noodzakelijke planeetreddende, evolutionaire sprong voorwaarts.

Bewustzijnsverlichting, enlightenment, is een middel om de planeet te redden.

Er wordt daarom gesproken van een Great Integral Awakening, een groot Integraal Ontwaken. Een soort bewustzijnsopwekking. Dit wordt niet beweerd door een kleine, alternatieve, groep excentriekelingen maar is algemeen gedachtegoed aan het worden onder managers, politici, smaakmakers, mediamensen, artiesten, filmmakers etc. Wat wij vroeger de Tegencultuur van de New Agers noemden is vandaag gemeen goed: Het Mindstyle Magazine Happinez met een oplage van 181.000 is de grootste glossy in Nederland. De z aan het eind staat voor zen, en dan moet je denken aan een westerse vorm van Boeddhisme, die je helpt om lekker in je vel te zitten, succes te hebben. Een feel-good spiritualiteit voor gelukzoekers.

2. Ontmoetingen met Nieuwe Spiritualiteit

Door mijn televisieprogramma ‘Otto op Zoek’, ontmoette ik veel bevlogen types uit het Nieuwetijdsdenken (new age) en stromingen die nu onderdeel zijn van de Nieuwe Spiritualiteit, de brede beweging van geestelijke smaakmakers zoals Deepak Chopra, Andrew Cohen, de Dalai Lama, Paulo Coelho en Eckhart Tolle, met volgelingen als Oprah Winfrey, de ‘ooit-evangelische’ Reverent Michael Dowd en vele anderen. Googelt en gij zult vinden.

Een aantal ‘bewustelingen’ die ik ontmoette:

De succesvolle ondernemer John Rothwell, die van de ene op de andere dag door een bewustzijnsverlichting ontdekte dat hij de reïncarnatie is van King Arthur en sindsdien in een oud bestelbusje bij Stonehenge bivakkeert en zich opwerpt als lobbyist voor het Nieuwe Heidendom (Neo Paganisme) bij de Europese Unie. Bepaald geen domme jongen! Hij is druïde, en heeft het gedaan gekregen dat Stonehenge weer als tempel gebruikt wordt tijdens het Midzomerfeest.
In Reykjavik maakte ik een traditionele Asa-tru bruiloft mee, geleid door een theoloog, voormalig Luthers predikant uit Denemarken. De symbolen en rituelen, de woorden, een mix van passages uit de Eddah, zeg maar de bijbel van de Germanen. Het gesprek met deze voormalig Lutherse predikant was buitengewoon interessant. De man had zich van het zijns inziens exclusieve, masculiene en natuurvijandige christendom gewend tot een natuurreligie waarin de mens opnieuw verzoend wordt met de elementen en zichzelf. De Deense regering respecteert de Asa-tru, en de door druïdes gesloten huwelijken zijn rechtsgeldig. Van Denemarken naar Griekenland: daar heeft de overheid nu ook officiële status gegeven aan het Hellenistisch heidendom, het Twaalf Goden Geloof.
De opleidingen tot druïde en wicca in het Nieuwe Heidendom zijn allang geen nieuwtje meer, uw buurman of buurvrouw kan een alleraardigste heks of sjamaan zijn en in de supermarkt vallen zij niet op. Dit is onze cultuur anno nu.
Ook een dagje opgetrokken met de leylijnen en leycentra zoekende wichelroedeloper Wigholt Vleer. Een fijnzinnige man, die krachtlijnen zoekt en vooral de kruisingen daarvan, waar onze voorouders hun tempels bouwden en later de christenen hun kerken. In Nederland ontdekte hij 217 heilige plaatsen. Plaatsen van genezing, warme kracht. Leg uw hand op een Hunebed en u komt tot vernieuwd bewustzijn.
Mijn ontmoeting met iemand die door een Bijna Dood Ervaring (BDE) een bewustzijnsverlichting kreeg. Cardioloog Dr. Pim van Lommel deed onderzoek en stelde wetenschappelijk vast dat BDE’s reëel zijn. Een aantal komt tot een nieuwe spiritueel concept waarin licht, warmte, liefde gecombineerd worden met Nieuwe Spiritualiteit, ‘het integraal bewustzijn.’
Nog een ontmoeting: Met de bekende Benjamin Creme in Londen, de man die de komst van de Maitreya, een nieuwe incarnatie van de Christusgeest, een avatar, voorspelt en bijhoudt. Daar ontdekte ik tot mijn verbazing dat hij in zijn blad verslag deed van mijn EO programma ‘Omega’, waarin ik mensen interviewde die een bovennatuurlijke ervaring hadden gehad: ex – new agers, zoals Martin Kamphuis, ex-satanisten zoals André Mik, en vele anderen. Kennelijk begonnen evangelische christenen ook interesse te krijgen voor krachten tussen hemel en aarde. En inderdaad, veel ultracharismatische, wat ik noem charismanische en charismagische, spiritualiteit is meer bezig met krachten en verschijnselen, manifestaties en wonderen, dan met de Heilige Geest. Met een streepje onder Heilig!

Ontmoetingen met mensen die op één of andere manier met het nieuwetijdsdenken, esoterie, spiritualisme, één of andere synthese van Westerse zelfrealisatie en Oosterse verlichting met elkaar combineren. Want om dat laatste gaat het ook: de versmelting van Oost en West, de betrekkelijkheid van alle godsdiensten en het ontwerp van een nieuwe universele, globalistische, spiritualiteit. De Britse historicus Arnold Toynbee (overleden in 1975) heeft gezegd:
‘Als over duizend jaar de geschiedenis van onze tijd geschreven wordt, zal niet zozeer het accent vallen op de oorlog in Vietnam, het conflict tussen communisme en kapitalisme of de strijd tussen rassen, maar veeleer op de wederzijdse doordringing van het christelijk geloof en het boeddhisme.’
Die versmelting is wederzijds: In Trouw (22 jan.2010) stond onlangs een verslag over Genpo Roshi (‘Big Mind’), die een westerse manier van mediteren heeft bedacht om het oosterse boeddhisme te bevrijden van haar ‘onderdrukking van het ego’. N.B. Het Westen verlicht het Oosten! En inderdaad, het Oosterse boeddhisme zit vol geesten, goden, inclusief een hel en allerlei strikte regels, die westerse gelukszoekers graag allemaal vergeten.

Het glossy mindstyle magazine ‘Happinez’ is in de new age popularisering met een oplage van 181.000 het grootste maandblad van Nederland (volgens Kluun ‘God is Gek’ 2009) met veel reclames over chakrapsychologie, reiki, meditatiecursussen, auralezing etc. Na de eerste wave excentrieke New Agers van veertig jaar geleden gaat het nu om een algemene, populaire acceptatie van een mengsel van allerlei wegen, vormen, rituelen en gedachten, die één ding in ieder geval gemeen hebben: het sluit alles in. Wie één weg als De Weg propageert kan op tegenstand en uitsluiting rekenen.

Bij ‘Bewustzijnsverlichting’ denk ik ook aan een lang gesprek met Dr. Chet Snow die hypnose sessies houdt met honderden mensen tegelijk en ze naar het jaar 2030 leidt. Wat vinden ze daar? Ach, eigenlijk wat ze nu al denken. Een deel ziet mensen in outer-space, een deel ziet overlevenden in holen na een enorme catastrofe, een deel ziet mensen in High-Tech-Steden, en natuurlijk zijn het de mensen met het Nieuwe Verlichte Bewustzijn die hun eigen Atlantis weer bewonen. Met andere woorden: u ziet en u zult zien wat u denkt! Geheel in lijn met de idee dat de waarneembare werkelijkheid bepaalt wordt door wat je denkt. Bewustzijn schept de aarde, de geschiedenis, de toekomst. Aan het eind van alles staat de Kosmische Geest die allen op eigen wijze zullen aanschouwen: de één als Boeddha, de ander als Mahdi, een derde als Jezus, en de ietsist als Het Alles.

De krachtige thema’s van het christelijk geloof wijzen ondubbelzinnig naar:

God is uniek: ‘Ik Ben die Ik zijn zal’, de Ene, Eén; Schepper buiten schepping; geopenbaard aan Israël; vleesgeworden in Jeshua van Nazareth: de enige weg tot God de Vader.

Ieder mens is uniek: beelddrager Gods, geschapen, voorwerp van Gods liefde, door de zondeval afgesneden van God, verzoend met God door het lijden en sterven van Jezus Christus. Door wedergeboorte wordt de mens een nieuwe schepping en door de Heilige Geest bekrachtigd om God en de naaste lief te hebben.

De geschiedenis is uniek: van Alpha naar Omega, begin en einde: naar Gods nieuwe aarde, waar Hij alles in allen zal zijn; De nieuwe hemel en nieuwe aarde: In Jezus Christus worden alle dingen verzoend

3. Evolutionair Integraal Bewustzijn

Deepak Chopra (o.m. De derde Jezus; Jezus), Andrew Cohen, (Enlighten Next Magazine, A magazine for Evolutionaries), Ken Wilber (Embracing the three faces of God: self, Holy Other and Everything); Robert Wright (‘The Evolution of God’), en de voor ons interessante evangelische predikant Michael Dowd (‘Thank God for Evolution’) leiden ons naar een bewustzijnsverlichting die geïntegreerd is met het evolutionaire proces in de mensheid en de kosmos. Het woord integraal zou mijns inziens gelezen kunnen worden als holistisch. Een website die u snel binnenleidt in deze wereld is: The Great Integral Awakening, met sponsors: Next Step Ingeral; The Sfift; Enlighten Next; Integral Life; Integral Enlightenment; Big Mind; Now & Zen en anderen.

4. Christelijke varianten:

Dit alles sluit aan bij de gedachten van de Jezuïet, paleontoloog Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) die het in zijn meditatie La Messe sur le Monde (1925) ook heeft over sprongen in de evolutie.

De “evangelische evolutionist” Reverend Michael Dowd zegt:

Evolutie wordt een sacraal, een heilig proces. ‘Het Geheel’ liefhebbend en dienend met passie voor de aarde en de mensheid. Niet het pre-evolutionaire geloven aan de mythe van de erfzonde en het uitzien naar een of andere kosmische Christus die als Deus Ex Machina onze jamboel opruimt. De mens, als collectief, staat op de drempel van een nieuwe wereldorde, een nieuwe kosmologie, een nieuw bewustzijn.

Een stap dichter bij mijn huis: de christelijk geïnspireerde spiritualiteit van Anselm Grün en Dag Hammerskjöld, maar aan een heel andere kant, ook die van Norman Vincent Peale, Schuller’s Christal Cathedral, Wilkinsons: Droomgever, ze lijken allemaal eerst naar het zelf, naar binnen te wijzen, als weg en middel van godskennis, en niet naar de fundamentele ontmoeting met God zelf. Het ‘Ken U Zelven’ als opschrift boven de Apollostempel te Delphi, wordt de weg naar godskennis. En godskennis wordt niet in geloofssystemen maar in ervaringssystemen verwerkt. De variant: Ervaar U zelven, Voel U zelven…verlies U zelven in het NU…

5. Bewustzijn en verlichting

Bewustzijn, ‘kennis van zichzelf en de omgeving’ (Kramers woordenboek), is een van de onmisbare bouwstenen van het zoeken naar authenticiteit, identiteit en individuele autonomie in onze postmoderne cultuur. Je moet weten wie je bent.
De rede heeft daarbij niet het laatste woord. Spiritualiteit, bovennatuurlijke ervaringen, spelen ook een rol. Daarbij moet, volgens niet christenen, de schotelantenne wel alle kanalen kunnen en willen ontvangen. De traditionele boekreligies, Jodendom, Christendom, Islam, worden als ‘exclusieverende’ en gesloten geloofssystemen ervaren. Een soort radio die afgestemd is op één zender.
De toegang tot het Al waarin alles één is en wordt, vraagt een bewustzijnssprong: verlichting, re-birth, wedergeboorte. Het vreemde is dat deze sprong in een bepaald opzicht een uittreding is uit het bewustzijn en de schotelantenne van het dak laat vallen. Wie alles hoort, hoort niets dan ruis.

6. Bijbelse notities: Bewustzijn, wedergeboorte, nieuwe tijd

Wat is het Bijbels idee van bewustzijn, verlichting en universaliteit en een kosmische Nieuwe Tijd?

6a. Bewustzijn:

In de Bijbel komt het woord bewustzijn niet voor in de zin zoals wij het misschien in onze tijd invullen. Woorden als ‘geweten’ (Gr. Syneidèsis = samen-weten, ik over ik, bewustzijn/besef), ‘kennen’ (Gr. Gignosko, ginosko; Hebr. Jada’) en kennis, inzicht (gnosis) komen in de buurt.(F.J.Pop) Zoekwoorden als weten en kennen geven wel een aanknopingspunt.

Relationeel bewustzijn:

In de TeNaCH (jadà) is kennen: ontmoetings- of omgangskennis. Wat reëel ervaren, gezien, gehoord wordt in de ontmoeting is kennen (bekennen), subjectief, bevindelijk. In relatie tot God: nooit buiten het hart, Hem in de ontmoeting in het horen van zijn Woord hebben leren kennen. En zijn macht, liefde, wijsheid, genade, geduld, verhevenheid, enz. in zijn werken ervaren hebben. De tijdelijke, zichtbare wereld is de werkelijkheid, en niet de ideeën erachter (Plato). Daarmee is het Bijbels kennen van de werkelijkheid aards en historisch verankert. Het hier en nu is Gods bedoeling. Er is geen speculatieve of schimmenwereld. God is niet ‘de zijnde’, maar voelbare persoonlijke macht en wil en doet en beveelt hier en nu.
Ook het Nieuwe Testament is betrokken op de concrete werkelijkheid: het gaat om de relatie met Jezus Christus, God in tijd en plaats in menselijke gedaante.
Ten diepste wordt bewustzijn in de Bijbel gerelateerd (relatie/religie) in de ontmoeting met de Eeuwige: bijvoorbeeld in het Sjema: ‘Hoor Israël, de Heer is God, de Heer is Eén’ (Deuteronomium 6) roept God en de mens antwoordt in verantwoordelijkheid. Abraham, Mozes, de profeet Jesaja, Jezus, antwoorden ‘Hineni: ‘Hier ben ik.’
Daarmee is het bewustzijn van de met God wandelende mens een antwoordelijk, of verantwoordelijk bewustzijn. Antwoord gevend. In de ontmoeting met deze roepende God wordt het zelf gedefinieerd, worden wij ons van onszelf bewust.

Het bewustzijn (zelfkennis) van de mens is relationeel geconditioneerd. Bijbels bewustzijn zou je ontmoetingsbewustzijn, omgangskennis, kunnen noemen. Ontmoeting met de Eeuwige, ontmoeting met ouders, vrienden, partner, verleden, heden, toekomst: altijd in ontmoeting. Zo rust ook identiteit niet in het ‘zelf’ maar in het ‘gelijken op’ (idem=identiek). Wanneer de mens geschapen is naar Gods beeld en gelijkenis, dan is daarmee zijn identiteit, zelfkennis en zelfbewustzijn gedefinieerd.

Moreel bewustzijn:

Het tweede is dat besef/bewustzijn moreel verankerd is. Het gaat om het gebod: ‘niet van deze ene boom te eten’, om ‘de boom van kennis van goed en kwaad.’ Om lief te hebben: de relatie is geen neutrale kennis tussen twee neutrale personen, maar om hartstochtelijke liefde tussen De Schepper en zijn schepsel. Dat kleurt alle bewustzijn met het vuur van de liefde, en stelt het daarmee ook direct onder de kritiek van dubbele loyaliteit, ‘overspel’. God lief hebben met heel je hart, verstand, en alles wat in je is…en de naaste als jezelf. Dat gebod klinkt direct door in het Sjema.
Het bewustzijn is daarmee geen onthechting, maar integendeel een innige verbondenheid met de Ene, de ander, de aarde en het zelf.
In het Nieuwe Testament is de liefde en de omgang met Jezus onmiddellijk verbonden met het kennen van Jezus. In het licht van Tenach en Evangelie is bewustzijn niet los van de omgang met God en het doen van zijn liefdesgebod verkrijgbaar: Bewustzijn is ‘moreel-relationeel’.

Bijbels bewustzijn is persoonlijk-historisch:

Kennis, weten, bewustzijn, blijft in de Bijbel niet in de lucht hangen, maar is altijd verbonden met de concrete historische situatie: het hier en nu, deze mens. Er is geen speculatieve of verborgen laag. Het is onbarmhartig praktisch: aan de vruchten kent (!) men de boom. Extase bestaat, maar wordt naar de marge gedreven, en als het voorkomt, dan in samenhang met opbouw van relatie en goed gedrag. De Bijbel is dan ook vol van keuzemomenten, roeping, appèl, opdrachten: alles verankerd in historie. Engelenverschijningen, dromen, etc., geen enkele geestelijke ervaring wordt losgesneden van de historische context en Gods handelen en heilsplan in de concrete geschiedenis.

6b. Wedergeboorte

In Bijbelse termen is wedergeboorte dan ook het bewustzijn in relatie met God, het vanuit God geboren worden, Gods Geest ontvangen. Altijd in die relatie: Ich – Du, mens – God, persoon tot Persoon. In de wedergeboorte ontstaat en intensiveert de omgang en de liefde (morele relatie) met en van God in ons mensen. De vertalingen zijn verschillend, maar altijd is het relationeel (God-mens), een zelfreflectie in het licht van God, ontdekking aan eigen waarheid. Dat is bewustzijn, verlicht bewustzijn in Bijbelse zin.

Het kennen van Christus:

Het Nieuwe Testament sluit aan bij het Hebreeuwse ‘jadà’, en staat tegenover het Griekse kennisbegrip. De gnosis wordt geconcentreerd in Jezus Christus, zoals ook het Logos begrip geconcentreerd wordt in Jezus Christus.

‘Het kennen van Christus’ (Fil. 3) waar Paulus naar streeft, staat in de context van Gods genade en gaat niet over menselijke inspanningen, een geheime leer, ontwikkelingsstadia, en zelfverlossing; Het gebruik van het woord ‘kennis’ en ‘kennen’ klinkt de antieke gnosticus vertrouwd in de oren, maar wij worden hier juist uitgedaagd om niet de eigen goddelijke vonk te zoeken en zichzelf te bevrijden door een bewustzijnsverlichting, maar zich geheel te geven aan Jezus Christus en met Hem te wandelen.

6c. Universaliteit en kosmologie:

In de Bijbel wordt dit alles geconcentreerd op de concrete, historische aanwezigheid van God bij de mensen, relationeel, en op de moreel gezuiverde wereld. De grote profetieën omvatten al deze elementen. Jezus zal herkend worden aan de stigmata:
‘Zij zullen Hem zien wie zij doorstoken hebben.’
‘Deze Jezus keert terug zoals jullie hem hebben zien heengaan.’ Niet als een persoonlijke interpretatie van de Christusgeest, maar als de concrete historische Jezus.
De plaats: Jeruzalem.
De tijd: onbekend, maar wel in de tijd.
Ook het Nieuwe Testament belooft op grond van de profetieën in de Tenach een Nieuwe Tijd. Weer concreet: moreel-relationeel, persoonlijk en historisch.

Kosmische Christus, Nieuw Testamentische kosmologie: In het Nieuwetijdsdenken van Cohen, Chopra e.a. worden persoonlijke bewustzijnsverlichting en een kosmisch evolutionair bewustzijn op elkaar betrokken. Voor Chopra maar ook Chet Snow, speelt de Christus, als de Christusgeest daarin een belangrijke rol. Ook de Maitreya, Islamitische Mahdi, Joodse Messias, Oosterse Avatar, alle messiaanse verwachtingen van wereldgodsdiensten komen voor hen samen in een soort Kosmisch Christus-bewustzijn. Dat is volgens Chopra de ‘3e Christus’, verbonden met de historische Jezus van Nazareth (1e Christus), die de Christusgeest droeg (2e Christus).

De christelijke wedergeboorte wordt in het Nieuwe Testament ook verbonden met de vernieuwing van de kosmos, de hele schepping. De kosmische context van het evangelie komt bijv. tot uitdrukking in woorden als Logos (woord) en Stoicheia (wereldbeginsel/elementen).
Het Logos begrip in Johannes 1: Het Hellenistisch Logos beginsel waarop alle dingen gebouwd zijn, wordt door Johannes betrokken op Jezus Christus: Hij is de Logos, het Woord: Persoonlijk, Historisch/ Moreel-Relationeel.
De Stoicheia: ‘de elementen, overheden, machten, krachten’ die geschapen zijn voor de schepping, de onderhouding daarvan en de verzoening en het herstel, of die zich tegen God en zijn orde gekeerd hebben. De Stoicheia worden op Jezus Christus betrokken: Hij heeft ze openlijk tentoongesteld (in hun opstand tegen Gods orde) in Hem, Jezus Christus houdt alles stand en alles wordt in Hem samengebracht en voltooid (Kolossenzen 1:15vv en Kol 2:14). Ook hier wordt het Hellenistische, eventueel gnostische wereldbewustzijn, uitgedaagd om radicaal betrokken te zijn op Gods heilsplan: alles alleen door Gods Zoon (solo Christo), Jezus van Nazareth, de Messias. Niet door één of andere kosmische Christusgeest.Welis er sprake van een door Jezus Christus vernieuwde kosmos.

6d. idolatrie

Het speculeren over de toekomst, het vrijmaken van de vermeende goddelijke vonk in ons, het groeien in steeds groter bewustzijn (lees: los zijn van het bewustzijn), het zijn de moderne idolen (ideeën/idealen/afbeeldingen) van de ‘palen/afgoden op de hoogten’ van het Oude Testament, idolen van zelfverlossing die tussen de mens en de Ene in komen te staan. Het speculeren buiten deze God (theoretisch), het zoeken naar houvast buiten deze God (praktisch). Het bewustzijn wordt daar gericht op innerlijke stemmen, het zoeken naar de god in ons, het zoeken naar verlichting als onderdeel van een kosmische evolutie…

Het is ‘vreemd gaan’ in de liefdesrelatie met de God van Israël, de Vader van Jezus Christus. God wordt als liefhebbende Vader ontkent, Zijn Zoon en zijn lijden en sterven ontkracht, en… de naaste wordt geofferd op het altaar van het ‘kosmisch collectieve bewustzijn’.

Uit de kringen van de nieuwe spiritualiteit hoor ik geen geluiden over sociale gerechtigheid, barmhartigheid, hulpverlening.

Aandachtig luisteren naar Gods stem (relationeel), gehoorzamen aan die stem (moreel), concreet vertrouwend handelen in het hier en nu èn verantwoordelijk anticiperend op de toekomst: dat is het heldere bewustzijn wat mijns inziens in de Bijbel ook aangeduid wordt met chokma, wijsheid. Dat is niet gespannen door zelfoverschatting, maar onbevangen wandelen met de Heer (psalm 84), het ontvangen in de slaap (Ps 127), niet anders dan recht te doen en trouw te zijn (Micha 6) met datgene wat God ons aan talenten geeft, hier en nu.

Het zoeken naar verlichting en bewustzijn in de esoterische en new age bewegingen is complex, het cirkelt rond eigen inspanning en zoekt zelfverlossing. Juist het ‘Ik ben een god in het diepst van mijn gedachten’ (Willem Kloos) maakt van het bewustzijn een gesloten systeem en plaatst het individu in het middelpunt. Doodernstig, megalomaan!

De weg van geloof, hoop en liefde is naar boven, naar de toekomst en naar de ander gericht.

De meeste van dezen is de liefde!

© Stichting Sense